ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΒΡΑΧΥΧΡΟΝΙΕΣ ΜΙΣΘΩΣΕΙΣ-AIRBNB ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΧΩΡΟ: ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ

Ένα νέο πλέγμα μετασχηματισμών, ως συνέπεια της ραγδαίας αύξησης των βραχυχρόνιων μισθώσεων ακινήτων για τουριστική αξιοποίηση, βρίσκεται σε εξέλιξη τα τελευταία χρόνια στον περιφερειακό χώρο, σημαντικής κοινωνικής και χωρικής εμβέλειας, για το οποίο η πληροφορία είναι ακόμα ατελής. H έρευνα αναζητά και διεισδύει στις σύνθετες όψεις αλλαγών, στο πλαίσιο εξέλιξης του φαινομένου Airbnb στην περιφερειακή ενότητα Αργολίδας. Αναδεικνύει μετασχηματισμούς στις λειτουργίες των οικισμών και εξελίξεις των χωρικών συσχετίσεων, την εμφάνιση “στεφάνης” οικισμών, περιφερειακά της πόλης του Ναυπλίου- στη βάση ανάπτυξης των βραχυχρόνιων μισθώσεων, καθώς και τις ρωγμές, τα κενά και τις ασυνέχειες στην χωρο-κοινωνική πραγματικότητα των επιμέρους τόπων.

Θεωρώντας τον χώρο “ενιαίο”, η έρευνα διερευνά τα χαρακτηριστικά και τη δυναμική των οικισμών της Αργολίδας, στους οποίους παρατηρούνται:

μεγάλες συγκεντρώσεις/ πυκνώσεις καταλυμάτων Airbnb,
μεγάλο/διαθέσιμο κτιριακό απόθεμα,
πλήθος πολιτιστικών/περιβαλλοντικών και φυσικών διαθέσιμων, καθώς και
διαχρονική εξέλιξη συναφών με τον τουρισμό δραστηριότητες.

Αποδίδοντας τη σημασία της λειτουργίας των “μικρών” τόπων, η συνθετική προσέγγιση διαμορφώνει “ευαίσθητες” πολιτικές και σχεδιαστικές κατευθύνσεις, με καταβολές από την παραγωγική και κοινωνική βάση και αναδεικνύει τις προϋποθέσεις ανάπτυξης/εξέλιξης του φαινομένου των βραχυχρόνιων μισθώσεων- Airbnb: την προστασία της τοπικής ταυτότητας, του φυσικού περιβάλλοντος και, τελικά, την χωρο-κοινωνική ανάπτυξη των επιμέρους, ιδιαίτερων, τόπων της Αργολίδας.

Σχεδιάζοντας τα Μεθοδολογικά Βήματα της Έρευνας

Η Αργολίδα, η οποία ανέκαθεν συγκέντρωνε τουριστικό ενδιαφέρον, τα τελευταία τρία χρόνια, 2016-2019, εμφανίζει ραγδαία αύξηση στις βραχυχρόνιες μισθώσεις ακινήτων, Airbnb, στο σύνολο της περιοχής και ιδιαίτερα στους παράκτιους οικισμούς. Η νέα αυτή οικονομική δραστηριότητα δημιουργεί νέες οικιστικές συσχετίσεις και προκαλεί κοινωνικές, οικονομικές, χωρικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Το φαινόμενο των βραχυχρόνιων μισθώσεων διαβάζεται αρχικά σε εθνικό επίπεδο, ενώ η διερεύνηση εστιάζει στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, στην Περιφερειακή Ενότητα Αργολίδας, στους Δήμους Ναυπλιέων, Άργους-Μυκηνών, Επιδαύρου και Ερμιονίδας, στις δημοτικές ενότητες, καθώς και στους παράκτιους οικισμούς, οι οποίοι και διερευνούνται περαιτέρω. Η έρευνα προσπαθεί να εντοπίσει ιδιαιτερότητες και συσχετίσεις, οι οποίες διαφοροποιούνται στα διάφορα επίπεδα του χώρου, ώστε να επαναπροσδιορίσει τα χαρακτηριστικά της “μεγάλης” εικόνας του χώρου. Βάσει της παραπάνω υπόθεσης εργασίας, η έρευνα σχεδιάζει και ακολουθεί τον εξής μεθοδολογικό βηματισμό:

Η εννοιολογική προσέγγιση της οικονομίας διαμοιρασμού και των βραχυχρόνιων μισθώσεων, συμβάλει αρχικά στην ερμηνεία της δυναμικής του φαινομένου σε επίπεδο χώρας. Παράλληλα, η αναπτυξιακή χαρτογράφηση της Περιφέρειας Πελοποννήσου, αλλά, κυρίως, της Περιφερειακής Ενότητας Αργολίδας, αναδεικνύει κρίσιμα χωρο-κοινωνικά ζητήματα, σχετικά με την εξέλιξη των χαρακτηριστικών του πληθυσμού, με τις οικονομικές δραστηριότητες, με την τουριστική δυναμική, τον πολιτισμό, το περιβάλλον, με τα δίκτυα μεταφορών, κ.λπ., ενώ συνθέτει αναπτυξιακά διλήμματα και προοπτικές, ερμηνεύοντας τη δυναμική εξέλιξη των βραχυχρόνιων μισθώσεων Airbnb στην Πελοπόννησο και στην Αργολίδα.

Στη συνέχεια, η έρευνα αναζητά και ερμηνεύει την εξάπλωση του φαινομένου Airbnb στους δήμους, τις δημοτικές ενότητες και στους οικισμών της Αργολίδας (σε πολλές περιπτώσεις οι δημοτικές ενότητες ταυτίζονται με τους οικισμούς), βάσει πέντε κριτηρίων: του πλήθος καταλυμάτων Airbnb, του οικιστικού αποθέματος, του πολιτιστικού και περιβαλλοντικού αποθέματος, του τουρισμού και των συνοδευτικών του δραστηριοτήτων. Εδώ, εντοπίζονται οι παράκτιοι οικισμοί στους δήμους Άργους-Μυκηνών και Ναυπλιέων, οι οποίοι αναγνωρίζονται και ερμηνεύονται ως “στεφάνη” οικισμών γύρω από την πόλη του Ναυπλίου και διερευνώνται εις βάθος. Η σύνθεση πρωτογενούς και δευτερογενούς πληροφοριακού υλικού δείχνει ότι η νέα οικονομική δραστηριότητα των βραχυχρόνιων μισθώσεων-Airbnb, άλλοτε ενισχύει και άλλοτε διαφοροποιεί τις συσχετίσεις/αλληλεξαρτήσεις των παράκτιων οικισμών. Τέλος, συνθέτοντας τα πορίσματα και τις διαπιστώσεις των θεματικών ενοτήτων της έρευνας, προσδιορίζεται η σύγχρονη χωρο-κοινωνική πραγματικότητα της Αργολίδας και των επιμέρους τόπων της. Η έρευνα προχωρά στην ανάδειξη πλαισίου κατευθύνσεων σχεδιασμού- βάσει της δυναμικής των βραχυχρόνιων μισθώσεων, για κάθε χωρικό επίπεδο: η περιοχή διαθέτει πλούσιο πολιτιστικό, φυσικό και παραγωγικό απόθεμα, τα οποία, μέσω στρατηγικού σχεδιασμού- που αναγνωρίζει τις επιπτώσεις και τις δυνατότητες των βραχυχρόνιων μισθώσεων- μπορεί να συμβάλλει στην προστασία της τοπικής ταυτότητας, του φυσικού περιβάλλοντος και, τελικά, στην χωρο-κοινωνική ανάπτυξη των επιμέρους, ιδιαίτερων, τόπων της Αργολίδας.

[

Για την κατανόηση κι ερμηνεία του φαινομένου Airbnb στην περιοχή της Αργολίδας έγινε εκτεταμένη πρωτογενής και δευτερογενής διερεύνηση, η σύνθεση των οποίων αξιοποιείται σε όλα τα στάδια της έρευνας. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση εμπειρικής έρευνας: επιτόπιες καταγραφές και παρατηρήσεις (σχετικά με χαρακτηριστικά των επιμέρους τόπων και με την καθημερινότητά τους), υλοποίηση συνεντεύξεων, βάσει ειδικών θεματολογίων, σε στελέχη τοπικών φορέων/συλλόγων καθώς και σε τοπικές κοινωνικές ομάδες, οι οποίες εμπλέκονται ή όχι με τις βραχυχρόνιες μισθώσεις, καθώς και σε τουρίστες/επισκέπτες, οι οποίοι διέμεναν σε τοπικά κατάλυμα βραχυχρόνιας μίσθωσης. Τα πορίσματα της εμπειρικής έρευνας συνθέτονται με δευτερογενείς διερευνήσεις (συλλογή και επεξεργασία στατιστικών δεδομένων, μελετών, άρθρων, ερευνητικών προγραμμάτων, σχετικών ηλεκτρονικών πηγών και ιστοσελίδων), και εστιάζουν στην αξιολόγηση και ερμηνεία κρίσιμων αναπτυξιακών χαρακτηριστικών στα διάφορα επίπεδα του χώρου (Περιφέρεια Πελοποννήσου, Περιφερειακή Ενότητα Αργολίδας, Δήμοι, Δημοτικές Ενότητες και Οικισμοί). Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε ευρεία αποδελτίωση θεσμικών πλαισίων (Ειδικό Πλαίσιο Τουρισμού, Περιφερειακά Σχέδια Πελοποννήσου, Επιχειρησιακά Σχεδία Περιφέρειας και Δήμων Αργολίδας), ώστε να κατανοηθούν οι επίσημες κατευθύνσεις τουριστικής ανάπτυξης καθώς και οι διέξοδοι και τα διλήμματα, τα οποία προκύπτουν, σχετικά με την αναπτυξιακή φυσιογνωμία της Αργολίδας και των επιμέρους τόπων της.

Οι Βραχυχρόνιες Μισθώσεις-Airbnb, Περιφερειακή Ενότητα Αργολίδας

Αρχικά, αναζητήθηκε η “γεωγραφία” του φαινομένου Airbnb σε όλο το εύρος της Περιφερειακής Ενότητας Αργολίδας, όπως παρουσιάζεται στον Χάρτη. Συνολικά, το έτος 2019, διατίθενται πάνω από 2000 ακίνητα, όπως διαπιστώθηκε από τη συστηματική διερεύνηση στις πλατφόρμες Airbnb και Airdna, με τη συντριπτική τους πλειονότητα να συγκεντρώνεται κατά μήκος της ακτογραμμής.

Χωρική κατανομή/συγκέντρωση καταλυμάτων βραχυχρόνιων μισθώσεων, Περιφερειακή Ενότητα Αργολίδας, 2019

Σε επίπεδο δήμων το 2019, μεγαλύτερη πύκνωση/ συγκέντρωση καταλυμάτων Airbnb, εμφανίζει ο δήμος Ερμιονίδας, ενώ μικρότερη ο δήμος Άργους- Μυκηνών. Σε όλες τις περιπτώσεις ο μήνας με τη μεγαλύτερη ζήτηση είναι ο Αύγουστος, ενώ τα αντίτιμα ενοικίασης διαφέρουν σημαντικά (βλέπε Πίνακα).

Χωρική κατανομή/συγκέντρωση καταλυμάτων βραχυχρόνιων μισθώσεων ανά δήμο, Περιφερειακή Ενότητα Αργολίδας, 2019

Στη συνέχεια, η έρευνα εστιάζει σε εκείνα τα χαρακτηριστικά των δήμων, τα οποία τους καθιστούν ελκυστικούς για την συγκέντρωση και εξέλιξη των βραχυχρόνιων μισθώσεων. Όπως φαίνεται στον επόμενο Πίνακα, μεγάλο πλήθος καταλυμάτων Airbnb και μεγάλο κτιριακό απόθεμα διαθέτουν οι οικισμοί των δήμων Ναυπλιέων και Ερμιονίδας, με τους υπόλοιπους να υστερούν σε μεγάλο ή μικρό βαθμό. Πολιτιστικό απόθεμα διαθέτουν όλοι οι δήμοι, με εξαίρεση την Ερμιονίδα, ενώ αξιόλογα φυσικά διαθέσιμα υπάρχουν σε όλους τους δήμους. Σχετικά με τις δραστηριότητες που συνοδεύουν τον τουρισμό, από την εμπειρική έρευνα, αναδείχθηκε πως οι δήμου Ερμιονίδας και Ναυπλιέων προσφέρουν πληθώρα σχετικών δραστηριοτήτων, με τους δήμους Άργους- Μυκηνών και Επιδαύρου να υστερούν.

Κριτήρια συγκέντρωσης καταλυμάτων βραχυχρόνιων μισθώσεων ανά δήμο, Περιφερειακή Ενότητα Αργολίδας, 2019

Συνθέτοντας Ζητήματα: Διαβάζοντας τη Χωρική Πύκνωση Καταλυμάτων Airbnb στους Οικισμούς. Ανάδειξη “Στεφάνης” Οικισμών

Η εκτενής διερεύνηση στους δήμους της Αργολίδας, ανέδειξε ως κρίσιμη, προς περαιτέρω έρευνα, τη χωρική ενότητα του Ναυπλίου και των παράκτιων οικισμών του. Εδώ, τα τελευταία χρόνια, πραγματοποιούνται δυναμικές αλλαγές, ως επιπτώσεις των βραχυχρόνιων μισθώσεων, αλλαγές που σχετίζονται με την έντονη και ευρεία σε αποδέκτες, τουριστική επισκεψιμότητα. Σε αντίθεση με το παρελθόν, αυτοί οι οικισμοί συγκέντρωναν μηδενικό τουριστικό ενδιαφέρον. Η έρευνα, λοιπόν, εστιάζει στην πόλη του Ναυπλίου και στους γειτονικούς παράκτιους οικισμούς του- Νέα Κίος, Κιβέρι, Μύλοι, Δρέπανο, Βιβάρι, Κάντια, Τολό, Ίρια. Αναγνωρίστηκε και ερμηνεύτηκε ότι η συγκέντρωση καταλυμάτων Airbnb, δημιουργεί μια “στεφάνη” παράκτιων οικισμών που περικλείει το Ναύπλιο, όπως φαίνεται στον Χάρτη. Οι οικισμοί ανήκουν σε δύο διαφορετικούς δήμους, ώστε οι χωρο-κοινωνιές συσχετίσεις, τις οποίες προκαλεί η δραστηριότητα των βραχυπρόθεσμων μισθώσεων να ξεπερνούν τις διοικητικές διαιρέσεις.

Συγκέντρωση καταλυμάτων Airbnb: η “στεφάνη” παράκτιων οικισμών στην περιφέρεια του Ναυπλίου, 2019

Οι παράκτιοι οικισμοί της “στεφάνης” διερευνήθηκαν περαιτέρω, ως προς τα αναπτυξιακά τους χαρακτηριστικά, ώστε να αναδειχθούν και να ερμηνευθούν εκείνα που τους καθιστούν τουριστικά ελκυστικούς στο πλαίσιο της ραγδαίας εξέλιξης των βραχυχρόνιων μισθώσεων. Η έρευνα ανέδειξε την ύπαρξη μεγάλων και μικρών πληθυσμιακά οικισμών και την απουσία μεσαίων. Ακόμα, το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού φαίνεται ότι ανήκει στην οικονομικά ενεργή ομάδα (35-64 ετών), κατέχει δευτεροβάθμια εκπαίδευση και απασχολείται, κυρίως, στον πρωτογενή και τριτογενή τομέα. Κρίσιμο ζήτημα για την περιοχή, αποτελεί η αύξηση της ανεργίας τη δεκαετία 2001-2011. Στον επόμενο Πίνακα αξιολογείται η επάρκεια των οικισμών σχετικά με το πλήθος καταλυμάτων Airbnb, με το οικιστικό απόθεμα, με το πολιτιστικό και περιβαλλοντικό απόθεμα, και με τις συνοδευτικές δραστηριότητες του τουρισμού.

Αξιολόγηση αναπτυξιακών χαρακτηριστικών “στεφάνης” οικισμών, 2019

Από τον Πίνακα, παρατηρείται πως μεγάλο πλήθος καταλυμάτων Airbnb και μεγάλο κτιριακό απόθεμα διαθέτουν όλοι οι οικισμοί της “στεφάνης”, πλην των Μύλων και της Νέας Κίου. Πολιτιστικό απόθεμα διαθέτει το Ναύπλιο και η Νέα Κίος, ενώ φυσικό πλούτο διαθέτουν όλοι οι οικισμοί με εξαίρεση τους Μύλους και το Τολό. Τέλος, η εμπειρική έρευνα, σχετικά με τη συγκέντρωση συναφών με τον τουρισμό δραστηριοτήτων, ανέδειξε ότι οι οικισμοί Βιβάρι- Κάντια- Ίρια και Μύλοι, υστερούν. Σημαντική διαπίστωση αποτελεί ότι οι βραχυχρόνιες μισθώσεις έδωσαν “τουριστική οντότητα” σε οικισμούς άγνωστους για τους επισκέπτες/τουρίστες, αξιοποιώντας τις ανεκμετάλλευτες εξοχικές κατοικίες. Επίσης, η έρευνα έδειξε ότι έχει επεκταθεί η τουριστική περίοδος στην “στεφάνη” των οικισμών γύρω από το Ναύπλιο. Επιπλέον, οι χαμηλότερες τιμές μπορούν να προσελκύσουν περισσότερους επισκέπτες χαμηλής οικονομικής δυνατότητας. Οι παραπάνω δυνατότητες, φαίνεται, ότι απαιτούν την υποστήριξη πλέγματος δραστηριοτήτων, όπως πολιτισμού, αγροτικής παραγωγής, εμπορίου, καθώς και τον εκσυγχρονισμό τεχνικών υποδομών και κοινωνικού εξοπλισμού, ενισχύοντας την πολύ-λειτουργικότητα στους οικισμούς της “στεφάνης”, με σημαντικές επιπτώσεις και κρίσιμα διλήμματα για τον αναπτυξιακό σχεδιασμό στο σύνολο της Αργολίδας.

Σημαντική παράμετρος διερεύνησης των πυκνώσεων/ συγκεντρώσεων καταλυμάτων Airbnb, και των επιπτώσεων τους, αποτέλεσαν οι συσχετίσεις/ αλληλεξαρτήσεις των οικισμών: οικονομικές, πολιτιστικές, κοινωνικές, θεσμικές αλληλεξαρτήσεις. Η πόλη του Ναυπλίου, αποτελεί πολύ-λειτουργικό αστικό κέντρο και τουριστικό πόλο, ενώ οι υπόλοιποι οικισμοί είναι μικροί με περιορισμένες υποδομές, και με έμφαση στην αγροτική παραγωγή. Διαπιστώνεται πως οι οικιστικές αλληλεξαρτήσεις δεν ακολουθούν, κατ’ ανάγκη, τη λογική της διοικητικής διαίρεσης του χώρου, αλλά αναπτύσσονται στη βάση ενός κοινού αποθέματος οικονομικών, πολιτιστικών και φυσικών πόρων. Οι διαχρονικοί λειτουργικοί συσχετισμοί, ανάμεσα στους οικισμούς της “στεφάνης”, στη βάση κάλυψης των καθημερινών αναγκών και της απασχόλησης του τοπικού πληθυσμού, ενισχύονται περαιτέρω λόγω της εξέλιξης της νέας οικονομικής δραστηριότητας των βραχυχρόνιων μισθώσεων. Επιπλέον, οι πυκνώσεις καταλυμάτων Airbnb-μεγάλες ή μικρές, διαφοροποιούν τις μετακινήσεις και τις ευρύτερες ροές κατοίκων, ώστε να καλύψουν τις ανάγκες που προκύπτουν από τη μίσθωση των καταλυμάτων, αλλά και των τουριστών/επισκεπτών για να γνωρίσουν τα πολιτιστικά και φυσικά διαθέσιμα της περιοχής. Η εμπειρική έρευνα έδειξε ότι κάτοικοι στην “στεφάνη” των οικισμών γύρω από το Ναύπλιο, οι οποίοι δραστηριοποιούνται στον κλάδο του τουρισμού μέσω βραχυχρόνιων μισθώσεων, οργανώνονται σε συλλογικότητες, ώστε να αντιμετωπίσουν ζητήματα στο πλαίσιο εξέλιξης των βραχυχρόνιων μισθώσεων. Προτεραιότητα, των συλλογικών δράσεων, είναι η καταγραφή προβλημάτων των οικισμών όπως η καθαριότητα των δημόσιων χώρων, η αντικατάσταση φθαρμένου αστικού εξοπλισμού, η κατάσταση του οδικού δικτύου, κ.ά. και η ενημέρωση/πληροφόρηση της τοπικής αυτοδιοίκησης. Οι συλλογικές δράσεις των κατοίκων, επίσης, εστιάζουν στην οργάνωση πολιτιστικών δράσεων που απευθύνονται, κυρίως, σε τουρίστες/ επισκέπτες όπως η τοπική γευσιγνωσία, οι φυσικές/ περιπατητικές διαδρομές, τα θαλάσσια αθλήματα, κ.ά. Σημαντική διαπίστωση είναι, ότι μέσω αυτών των συλλογικοτήτων, οι οποίες αναπτύχθηκαν τα τελευταία χρόνια, δίνεται διέξοδος στην ενίσχυση των κοινωνικών δικτύων/ συνεργασιών/ ροών και εν τέλει στην ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας. Η πολιτιστική ανταλλαγή, η μεγαλύτερη διαμονή των επισκεπτών στην Αργολίδα και στους επιμέρους τόπους της, η οικονομική ενίσχυση των ιδιοκτητών ακινήτων βραχυχρόνιας μίσθωσης, η αποκατάσταση των κτιρίων, ώστε να πληρούνται οι προϋποθέσεις και οι προδιαγραφές για ενοικίαση, έχουν ως αποτέλεσμα την αναζωογόνηση του κτιριακού αποθέματος στη “στεφάνη” οικισμών, και την ενίσχυση “παραδοσιακών” επαγγελμάτων, όπως έδειξε η έρευνα.

Συμπερασματικά, στην Αργολίδα και στους επιμέρους τόπους της, η δραστηριότητα των βραχυχρόνιων μισθώσεων-Airbnb εξελίσσεται δυναμικά, το διάστημα, 2016-2019, και η πληροφορία σχετικά με τις επιπτώσεις, είναι ακόμα ατελής. Η διαπίστωση αυτή, σε συνδυασμό με την ανυπαρξία θεσμοθέτησης περιορισμών βραχυχρόνιας μίσθωσης στη βάση εθνικού, περιφερειακού και τοπικού σχεδιασμού, μπορεί να προκαλέσει πολλαπλές αρνητικές επιπτώσεις: έντονη μείωση διαθέσιμων κατοικιών προς μακροχρόνια ενοικίαση, εκτοπισμός τοπικού πληθυσμού με χαμηλό εισόδημα, ενίσχυση οικονομικών “μονοκαλλιεργειών”/“τουριστικοποίηση” τόπων, κ.λπ. Είναι αναγκαίο, λοιπόν, η συνεχής παρακολούθηση, διερεύνηση και αξιολόγηση των δεδομένων που αναδεικνύουν την εξέλιξη του φαινομένου Airbnb και των κοινωνικό- οικονομικών, χωρικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ώστε να διαφυλαχθεί η τοπική ταυτότητα, να προστατευθεί το φυσικό περιβάλλον, να ενισχυθεί η χωρο-κοινωνική ανάπτυξη των επιμέρους, ιδιαίτερων, τόπων της Αργολίδας.

Σε αυτά τα κρίσιμα ζητήματα εστιάζει το πλαίσιο των σχεδιαστικών κατευθύνσεων και των προϋποθέσεων, που ολοκληρώνουν την έρευνα: ενίσχυση πολυλειτουργικότητας (ενίσχυση αγροτικών δραστηριοτήτων, προώθηση/ πιστοποίηση αγροτικών προϊόντων, κ.λπ.), ενίσχυση συλλογικοτήτων τοπικών κοινωνιών, θεσμοθέτηση ειδικού πλαισίου προστασίας πολιτιστικού/πολιτισμικού/περιβαλλοντικού αποθέματος.